Co trzeba umieć na egzaminie ósmoklasisty z języka polskiego w 2024 roku?

Egzamin ósmoklasisty, stanowiący podsumowanie nauki w szkole podstawowej, to dla większości uczniów pierwszy tak poważny sprawdzian wiedzy i umiejętności. Nie można go nie zdać – nie została określona minimalna liczba punktów, które trzeba uzyskać. Wyniki z tego egzaminu mają jednak ogromne znaczenie w czasie rekrutacji do szkół ponadpodstawowych. Co to oznacza? Że liczy się każdy punkt, bo nawet jeden punkt może zdecydować o dostaniu się do wybranego liceum bądź technikum. Warto więc dobrze się do tego egzaminu przygotować.

Jak widać, przygotowywanie się do egzaminu ósmoklasisty nie oznacza powtarzania wszystkiego, co znalazło się w podręcznikach i zeszytach. Warto skoncentrować się na tym, co rzeczywiście może się pojawić w zadaniach.  

Aneks do informatora

Krok trzeci: trzeba powtarzać i ćwiczyć. Bez utrwalenia wiedzy i umiejętności trudno o sukces na egzaminie. Warto przejrzeć arkusze egzaminacyjne z poprzednich lat – one również są dostępne na stronie Centralnej Komisji Egzaminacyjnej: 

Pobierz

Krok trzeci: trzeba powtarzać i ćwiczyć. Bez utrwalenia wiedzy i umiejętności trudno o sukces na egzaminie. Warto przejrzeć arkusze egzaminacyjne z poprzednich lat – one również są dostępne na stronie Centralnej Komisji Egzaminacyjnej: 

Dobra rada: oprócz samych arkuszy bardzo przydatne mogą się okazać dołączone do nich zasady oceniania rozwiązań zadań. Zawierają one między innymi przykładowe odpowiedzi (w tym wypracowania) i komentarze dotyczące przyznawania punktów. 

Warto skorzystać także z próbnych arkuszy egzaminacyjnych opracowywanych przez CKE oraz przez wydawnictwa edukacyjne – w tym WSiP.  

Egzamin ósmoklasisty 2024 – jakie zmiany zostały przewidziane? 

Można powiedzieć, że na tegoroczny egzamin – podobnie jak na te w latach 2022 i 2023 – bezpośredni wpływ będzie jeszcze miała pandemia koronawirusa. Wciąż obowiązują zmiany, które zostały wprowadzone ze względu na naukę zdalną. To tłumaczy, dlaczego w roku szkolnym 2023/2024 informator należy czytać łącznie z aneksem. Przypomnijmy, co przede wszystkim zmieniono: 

• Termin egzaminu – do roku 2022 egzamin ósmoklasisty był przeprowadzany w kwietniu, teraz przeniesiono go na połowę maja. To ponad miesiąc więcej, aby się dobrze przygotować! Wyniki egzaminu zostaną ogłoszone już po zakończeniu roku szkolnego – 3 lipca 2024 roku. 
• Zakres sprawdzanej wiedzy – ósmoklasistów, którzy będą zdawać w tym roku, obowiązują wymagania egzaminacyjne wskazane w rozporządzeniu Ministra Edukacji i Nauki. W stosunku do podstawy programowej ich zakres został zawężony – zrezygnowano z części trudniejszych zagadnień. Krótsza jest także lista lektur obowiązkowych, których znajomością trzeba się będzie wykazać. Znalazły się na niej tylko wybrane teksty przewidziane do omówienia w klasach VII–VIII. 
• Kształt samego egzaminu – jeszcze w 2024 roku liczba zadań w arkuszu egzaminacyjnym będzie zmniejszona do ok. 20 (plus dwa tematy wypracowań do wyboru). Za poprawne rozwiązanie wszystkich można uzyskać 45 punktów.  

Jakimi umiejętnościami musisz się wykazać na egzaminie ósmoklasisty? 

Sprawdźmy, jaki zakres materiału obowiązuje w tym roku na egzaminie ósmoklasisty z języka polskiego. Polecenia w arkuszu odnoszą się do trzech obszarów: 

• kształcenia literackiego i kulturowego, 
• kształcenia językowego, 
• tworzenia wypowiedzi. 

Związane z nimi zadania dotyczą konkretnych wymagań egzaminacyjnych (ich pełny spis znalazł się we wspomnianym wyżej aneksie do informatora). Mogą sprawdzać wiedzę i różnorodne umiejętności: 

• znajomość lektur obowiązkowych: ich treści, podjętej problematyki, ważnych kontekstów (biograficznego, historycznego, historycznoliterackiego, kulturowego, filozoficznego, społecznego itp.); 
• umiejętność odczytywania (także na poziomie przenośnym) innych utworów literackich i tekstów kultury, np. tekstów publicystycznych, plakatów, obrazów, fotografii: dostrzegania zawartych w nich wartości i problemów egzystencjalnych, rozumienia budowy tych dzieł i funkcji zastosowanych w nich środków stylistycznych; 
• umiejętność charakteryzowania bohaterów i oceny ich postaw;  
• znajomość pojęć i terminów z zakresu nauki o literaturze oraz wiedzy o języku; 
• umiejętność świadomego posługiwania się językiem – znajomość słownictwa, rozumienie intencji wypowiedzi oraz funkcji różnych zabiegów i konstrukcji językowych;  
• znajomość zasad retoryki (zwłaszcza argumentowania), rozumienie oddziaływania środków retorycznych na odbiorcę, rozpoznawanie manipulacji językowej; 
• znajomość i stosowanie w praktyce zasad ortografii i interpunkcji; 
• tworzenie spójnych wypowiedzi pisemnych o określonej formie, takich jak zaproszenie, ogłoszenie, rozprawka, opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, prosta notatka; 
• dostrzeganie relacji między częściami składowymi wypowiedzi (takimi jak tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, akapity); 
• przekształcanie wypowiedzi (np. zamienianie zdania złożonego na pojedyncze bądź zdanie z imiesłowowym równoważnikiem zdania, mowy zależnej na niezależną i odwrotnie, streszczanie i parafrazowanie tekstu); 
• wyszukiwanie informacji (np. cytatów w tekście), umiejętność ich selekcjonowania i oceny; 
• formułowanie opinii i ich rzeczowe uzasadnianie. 

Należy jednak pamiętać, że na egzaminie sprawdza się przede wszystkim zastosowanie wiedzy w praktyce. To oznacza, że nie trzeba będzie definiować np. przydawki czy metafory, ale wykazać się umiejętnością rozpoznania tych środków w konkretnym tekście i określenia ich funkcji.  

Kluczowe znaczenie ma na egzaminie umiejętność czytania ze zrozumieniem – zdający może się przecież wcześniej nie zetknąć z tekstami zamieszczonymi w arkuszu. Często wymaga się przetwarzania informacji, które są w nich zawarte, zwłaszcza dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych i formułowania wniosków. Trudno się tego nauczyć z dnia na dzień, dlatego warto regularnie ćwiczyć te umiejętności przy czytaniu różnych tekstów. 

Z analizy arkuszy egzaminacyjnych z poprzednich lat wynika, że coraz więcej poleceń odnosi się do lektur obowiązkowych. Niekiedy takie zadania sprawdzają znajomość wskazanej lektury (trzeba np. uporządkować podane fakty w kolejności zgodnej z fabułą utworu albo rozpoznać kluczowe motywy). W innym przypadku dają uczniowi swobodę, np. wymagają, by uzasadnił stanowisko za pomocą faktów z wybranej przez siebie lektury obowiązkowej, informacji o postawie bądź losach konkretnego bohatera. Przed egzaminem warto sobie więc przypomnieć wszystkie wskazane w wymaganiach lektury obowiązkowe. Ich lista w 2024 roku jest dość krótka: 

• Charles Dickens, Opowieść wigilijna; 
• Aleksander Fredro, Zemsta; 
• Jan Kochanowski, wybór fraszek i trenów, w tym treny VII i VIII; 
• Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec;  
• Adam Mickiewicz, Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, II cz. Dziadów, Pan Tadeusz (całość utworu);  
• Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę;  
• Henryk Sienkiewicz, Quo vadis, Latarnik;  
• Juliusz Słowacki, Balladyna;  
• wiersze wybranych poetów.  

W przypadku ostatniego punktu brak konkretnych tytułów oznacza, że od zdającego nie można oczekiwać znajomości konkretnych utworów poetyckich, a jedynie umiejętności odczytania tego typu tekstów. 

Jeśli w zadaniu uczeń sam wybiera lekturę obowiązkową, do której się odwołuje, może wykorzystać także inne teksty: 

• Jan Kochanowski, treny I i V; 
• Adam Mickiewicz, wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie; 
• Ignacy Krasicki, Żona modna;  
• Sławomir Mrożek, Artysta;  
• Stefan Żeromski, Syzyfowe prace;  
• Melchior Wańkowicz, Tędy i owędy (wybrany reportaż). 

Obydwu tych list nie trzeba zapamiętywać – zostaną zamieszczone na trzeciej stronie arkusza egzaminacyjnego. Warto tam zajrzeć przy okazji rozwiązywania zadań wymagających odwołania się do lektury obowiązkowej. Należy do nich także wypracowanie. 

Przy okazji dłuższych form pisemnych ocenia się nie tylko realizację tematu wypowiedzi (0–2 p.), obecność elementów twórczych lub retorycznych (0–5 p.) oraz funkcjonalne wykorzystanie lektury obowiązkowej (0–2 p.). Pod uwagę brane są również kompozycja pracy (0–2 p.), styl (0–2 p.), język (0–4 p.), poprawność ortograficzna (0–2 p.) i interpunkcyjna (0–1 p.). 

Warto podkreślić, że jeśli w trakcie egzaminu zdającemu nasuną się jakieś wątpliwości językowe, nie zostanie bez pomocy. Będzie mógł skorzystać ze słownika ortograficznego albo słownika poprawnej polszczyzny (wymaga się, by przygotowano nie mniej niż 1 egzemplarz na 25 osób). 

Jak wygląda arkusz egzaminacyjny z języka polskiego? 

Arkusz jest broszurką liczącą nieco ponad 20 stron. Oprócz zadań zawiera szereg istotnych informacji. Otwiera go instrukcja, która omawia m.in. sposób zapisywania odpowiedzi, a zwłaszcza zaznaczania ewentualnych poprawek, a zamyka – karta odpowiedzi. Właśnie na tej karcie zdający zaznacza odpowiedzi do zadań zamkniętych, a egzaminator – liczbę punktów przyznanych za rozwiązanie każdego z zadań otwartych. Karta jest następnie odrywana, a system komputerowy na podstawie zaznaczeń ocenia pracę egzaminacyjną. Właśnie dlatego tak ważne jest poprawne przeniesienie rozwiązań i ich staranne zaznaczenie czarnym długopisem. Przy okazji przypominamy, że na egzaminie nie wolno korzystać z długopisów ścieralnych. 

Za instrukcją znajduje się w arkuszu lista lektur obowiązkowych, a następnie zadania egzaminacyjne, które można podzielić na dwie grupy. Pierwszą część stanowią zestawy zadań, na ogół związanych z dwoma przywołanymi tekstami o łącznej długości do 1000 słów, druga zaś to zadanie otwarte rozszerzonej wypowiedzi, czyli po prostu wypracowanie. Łącznie można za nie zdobyć 45 punktów (25 za część pierwszą i 20 za drugą). 

W pierwszej części arkusza znajduje się ok. 20 zadań – zarówno zamkniętych, jak i otwartych (ok. 50% punktów można zdobyć właśnie za zadania otwarte). Większość z nich odnosi się do jednego z zamieszczonych testów. Pierwszy to tekst literacki – wiersz, urywek utworu epickiego lub dramatycznego. Może to być fragment jednej z lektur obowiązkowych, dlatego tak ważne jest solidne powtórzenie ich przed egzaminem. Drugi tekst ma charakter nieliteracki: naukowy, popularnonaukowy albo publicystyczny. W arkuszu mogą pojawiać się także zadania dotyczące tekstów ikonicznych, takich jak plakat, obraz, grafika, kadr filmowy itp., a także innych tekstów, np. definicji słownikowych. 

W drugiej części arkusza zdający znajdzie do wyboru dwa tematy dłuższych prac pisemnych: jednej o charakterze argumentacyjnym (na ogół rozprawki) i drugiej o charakterze twórczym (zwykle jest to opowiadanie twórcze). Wypracowanie musi liczyć co najmniej 200 słów. Zdający może je sobie najpierw zapisać na brudno – za wyznaczonym miejscem na wpisanie odpowiedzi w broszurze znajduje się brudnopis. W instrukcji wyraźnie się jednak zaznacza, że zapisy w brudnopisie nie będą sprawdzane i oceniane. 

Jak więc widać, o sukcesie na egzaminie ósmoklasisty decyduje wiele czynników. Warto pamiętać i o tych drobniejszych, między innymi o starannym, czytelnym zapisaniu odpowiedzi, co ułatwi egzaminatorowi sprawdzenie pracy. A także o tym, aby nie tracić pewności siebie – nie trzeba obawiać się egzaminu, jeśli wcześniej się do niego przygotuje!