Zaburzenia zachowania u nastolatków – kiedy zwykłe problemy stają się poważne?

Nie ulega wątpliwości, że okres dojrzewania to trudny czas dla każdego nastolatka. Wówczas dochodzi bowiem do wielu zmian biologicznych, emocjonalnych i społecznych, przez które zachowanie młodego człowieka może ulec gwałtownym przeobrażeniom. Tymczasem rodzice zadają sobie pytanie, czy to tylko trudny wiek, czy zaburzenia zachowania wymagające reakcji. W tym artykule postaramy się przybliżyć tematykę problemów emocjonalnych i zaburzeń zachowania u młodzieży, wskazać sygnały ostrzegawcze i podpowiedzieć sposoby skutecznego reagowania.

Jakie problemy dręczą nastolatków?

Zanim zaczniemy diagnozować zaburzenia, powinniśmy zrozumieć, z jak wieloma trudnościami zmagają się na co dzień młodzi ludzie. Lista ta jest dość długa, a otwiera ją presja szkolna. Nauczyciele z każdym rokiem wymagają więcej i więcej, uczniowie rywalizują między sobą, często też rodzice oczekują jak najlepszych ocen. Wszystko to może być obciążeniem tak dużym, że kilkunastoletnie dziecko nie jest w stanie go udźwignąć. Na kolejnym miejscu znajdują się problemy emocjonalne, wzbogacone dodatkowo o zmiany hormonalne. W nastoletnim wieku przychodzi przecież czas na pierwsze zauroczenia, a nawet poważniejsze związki. Nierzadko dochodzi więc do zawodów miłosnych, które wywołują frustrację, bywają też powodem problemów z akceptacją samego siebie. To ostatnie potęgują jeszcze media społecznościowe, gdzie niezwykle popularne są materiały ludzi wręcz idealnych. Są oni przystojni, świetnie ubrani, bogaci i sprawiający wrażenie beztroskich, co imponuje wielu nastolatkom. Siłą rzeczy zaczynają się więc porównywać do swoich internetowych idoli, a ponieważ realne życie rzadko kiedy tak wygląda, nie mogą takiego porównania wygrać.

Choć wszystko to z perspektywy dorosłych może wyglądać na błahe, dla nastolatka urasta do miana problemów nie do rozwiązania. W konsekwencji zaczyna on miewać huśtawki nastrojów, reagować nieadekwatnie do sytuacji czy ograniczać ilość kontaktu z dorosłymi. Z kolei rodzice, zauważając te objawy, zaczynają się zastanawiać, skąd nagła zmiana zachowania ich dziecka.

Kiedy zachowanie nastolatka przekracza normy?

O ile wspomniane już objawy nie utrzymują się zbyt długo, nie trzeba się nimi zbytnio przejmować. Burze hormonalne i zmiany nastroju są bowiem normalnym zjawiskiem w okresie dojrzewania, powinny więc ustąpić samoczynnie. Zmagał się z tym przecież każdy z nas, nawet jeśli po latach nie zdajemy już sobie z tego sprawy. Sytuacja jednak znacznie się komplikuje, gdy dochodzi do poważniejszych zaburzeń zachowania. Mowa tu chociażby o permanentnym braku apetytu, bezsenności, uporczywym unikaniu kontaktu z ludźmi, czy nasilających się trudnościach szkolnych. Sprawa staje się jeszcze bardziej poważna, kiedy pojawiają się: agresja, próby manipulacji, notoryczne łamanie ustalonych zasad, konflikty z rówieśnikami i dorosłymi, a także działania autoagresywne. Wszystko to może być początkiem poważnych chorób psychicznych, na przykład depresji. Warto więc bezzwłocznie zareagować, zamiast liczyć, że problem sam się rozwiąże. Ignorowanie niewłaściwych zachowań dzieci wpływa bowiem nie tylko na teraźniejszość, ale może powodować mnóstwo problemów w przyszłości. Doskonałym przykładem takich konsekwencji jest zjawisko dziecinnego zachowania u dorosłych, często będące wynikiem niezdiagnozowanych problemów z okresu młodzieńczego.

Jak reagować na złe zachowania nastolatków?

Przede wszystkim, należy uważnie obserwować dziecko. Problemy z młodzieżą nie zawsze wymagają reakcji specjalisty, ale nie można ich też zbyt długo ignorować. Jeśli nastolatek notorycznie łamie zasady, jest agresywny czy izoluje się od innych, trzeba podjąć odpowiednie działania.

Pierwszym krokiem powinna być rozmowa przeprowadzona we właściwy sposób. Na szczęście zasad nie ma tu zbyt dużo, nie należy się więc obawiać i podejść do tego jak najszybciej. Kluczowy jest spokój, gdyż krzyki i oskarżenia jedynie pogorszą sprawę. Druga kwestia to uważne słuchanie tego, co dziecko ma do przekazania. Nie powinno się mu przerywać ani oceniać, a jedynie z uwagą skupić się na zrozumieniu przedstawianego kłopotu. Co oczywiste, przyjdzie wreszcie czas by coś nastolatkowi odpowiedzieć. Trzeba jednak unikać wówczas prawienia morałów czy bagatelizowania problemu, ale lepiej zastanowić się, co sami chcielibyśmy usłyszeć w takiej sytuacji. Na koniec warto pamiętać o empatii. Należy uznać problem za tak poważny jak przedstawia nam to dziecko, zamiast porównywać go do naszych dorosłych zmartwień. Wielu rodziców sięga też po rozmaite porady, chociażby czytając blogi o problemach nastolatków. To jest również dobry pomysł, jednakże takie treści należy traktować wyłącznie jako źródło przydatnej wiedzy. Rady z Internetu nie są bowiem gotową instrukcją, którą wystarczy tylko wdrożyć w życie. Tu potrzebne jest zaufanie i indywidualna relacja z dzieckiem, a te wymagają starannego budowania i utrzymywania.

Jak pomóc nastolatkowi z problemami emocjonalnymi?

Gdy rozmowa w domowym zaciszu nie pomogła, nadchodzi czas by poszukać pomocy gdzie indziej. Pierwszym miejscem powinna być szkoła, ponieważ to tam najczęściej pojawiają się źródła problemów. Coraz więcej placówek zaczyna zdawać sobie z tego sprawę, dlatego oferują rozmaite sposoby wsparcia. Zatrudniają chociażby psychologów czy pedagogów szkolnych, których zadanie to pomagać dzieciom w ich trudnościach. W ten sposób nastolatkowie mogą uporać się z lękiem przed wystąpieniami publicznymi, stresem podczas sprawdzianów, czy rozwiązać konflikty rówieśnicze.

Niestety, czasem i to może nie wystarczyć. Wówczas koniecznością będzie wizyta u psychiatry dziecięcego, który zaproponuje odpowiednią metodę leczenia. W wielu przypadkach skuteczna okazuje się terapia poznawczo-behawioralna, przeprowadzana indywidualnie bądź przy udziale rodziny. Często bowiem problemy nie dotyczą wyłącznie dziecka, ale są efektem nieumiejętnego zarządzania emocjami u wszystkich domowników. Czasem leczenie wspomaga się też przy użyciu środków farmakologicznych, zwłaszcza przy zdiagnozowaniu depresji czy ADHD.

Podsumowanie

Nie każde trudne zachowanie oznacza zaburzenia, ale każde wymaga uwagi. Współczesne problemy z nastolatkami są inne niż te sprzed lat, tak jak inny jest świat, w którym przyszło nam żyć. Jeśli więc zastanawiasz się, jakie problemy mają nastolatkowie i jak sobie z nimi radzić, nie jesteś w tym odosobniony. Na szczęście uważna obserwacja, szczera rozmowa, wsparcie szkoły a w ostateczności pomoc specjalistów, mogą zapobiec długofalowym zaburzeniom w zachowaniu twojego dziecka.