Nękanie w szkole – jak sobie radzić z prześladowaniem?

Nękanie w szkole to problem o ogromnej skali, dotykający dzieci i młodzież na całym świecie. Zjawisko to, znane również jako „bullying”, przybiera różne odmiany – od otwartej agresji fizycznej, aż po uporczywe dręczenie psychiczne. Bez względu na formę, konsekwencje szkolnego prześladowania bywają druzgocące, a w skrajnych przypadkach dochodzi nawet do prób samobójczych. Właśnie dlatego tak istotna jest wiedza, jak reagować, gdzie szukać pomocy i jakie kroki podjąć, by przerwać spiralę przemocy. Ten artykuł to kompleksowy przewodnik dla uczniów, rodziców i nauczycieli, który pomoże zrozumieć istotę problemu i wskaże skuteczne metody działania.

Czym charakteryzuje się nękanie w szkole?

Zanim przejdziemy do konkretnych rozwiązań, musimy zdefiniować, z czym właściwie mamy do czynienia. Mobbing szkolny to działanie długotrwałe, powtarzalne i celowe, charakteryzujące się brakiem równowagi pomiędzy sprawcą a ofiarą. Ta druga nie potrafi się obronić, przez co czuje się bezradna. Ponadto, przemoc szkolna może przybierać wiele form, często występujących jednocześnie.

Bez wątpienia, najbardziej widoczna forma agresji to przemoc fizyczna. Obejmuje ona tak oczywiste zachowania jak bicie i kopanie, ale również nieco subtelniejsze popychanie czy szarpanie. Każdy sygnał w stylu „biją mnie w szkole” wymaga natychmiastowej reakcji, nawet jeśli nie ma widocznych obrażeń ciała. Tym bardziej, że prześladowanie fizyczne obejmuje również niszczenie przedmiotów, na przykład rozrywanie plecaka czy umyślne rozbicie telefonu. Wliczamy tu też kradzieże pieniędzy, jedzenia, prywatnych pomocy naukowych itp.

Na czym polega nękanie psychiczne?

Kolejny popularny rodzaj szkolnego prześladowania to przemoc psychiczna, zwykle trudniejsza do dostrzeżenia i udowodnienia. Jej skutki bywają jednak równie, a czasem bardziej dotkliwe od fizycznych ataków. Przejawia się ona na przykład poprzez agresję werbalną – przezywanie, wyśmiewanie, upokarzające komentarze dotyczące wyglądu, pochodzenia czy statusu materialnego. Co gorsza, w Internecie agresorzy bez trudu znajdą wsparcie swoich działań, wystarczy jedynie wpisać „wyzwiska na kolegę” bądź „dobre hejty na kolegę”. Z tego powodu warto na każdym kroku podkreślać, że nie ma czegoś takiego jak „dobre hejty”. Każde słowo mające na celu zranienie innej osoby jest formą przemocy.

Co równie ważne, nękanie psychiczne może przybierać też bardziej zawoalowane formy. Doskonałym przykładem jest wykluczenie społeczne, znane też pod pojęciem ostracyzmu. Objawia się ono ignorowaniem, niedopuszczaniem do pracy w grupie, rozsiewaniem plotek i fałszywych informacji. Ostatni przypadek to manipulacje lub zastraszanie. Zaliczamy tu: groźby, szantaż oraz wymuszanie określonych zachowań.

Jakie jeszcze rodzaje przemocy wyróżniamy?

Omówiliśmy już najbardziej oczywiste przykłady, lecz na tym lista się nie kończy. W dzisiejszym świecie trzeba zwracać uwagę chociażby na cyberbullying, czyli przemoc w sieci. Jest ona szczególnie dotkliwa, gdyż ofiara czuje się tu atakowana nieustannie, nawet będąc w bezpiecznym środowisku domowym. Do tej kategorii zaliczamy: wysyłanie obraźliwych wiadomości, publikowanie kompromitujących materiałów, a także podszywanie się pod ofiarę w celu jej skompromitowania w sieci.

Warto też wspomnieć o specyficznej sytuacji, a mianowicie mobbing nauczyciel uczeń. Jest to przypadek wyjątkowo bulwersujący, gdyż za nękanie nie odpowiada inne dziecko, ale robi to nauczyciel posiadający autorytet i zaufanie. Wykorzystuje on swoją pozycję, by faworyzować innych, stosować ciągłą krytykę, publicznie upokarzać czy niesprawiedliwie oceniać.

Jak radzić sobie z prześladowaniem w szkole?

Jeśli jesteś ofiarą nękania, musisz przede wszystkim pamiętać, że nic tu nie jest twoją winą. Nikt nie ma prawa cię krzywdzić, a gdy tak się dzieje, możesz podjąć stosowne kroki.

Na początek powiedz o wszystkim zaufanej osobie dorosłej, na przykład rodzicowi czy ulubionemu nauczycielowi. Milczenie ofiary to bowiem największy sojusznik sprawcy, często wystarczy więc przerwać milczenie, by uniknąć dalszego nękania. Następnie, pamiętaj o asertywności. Umiejętność ta pozwoli ci wyznaczyć granice, których nikomu nie wolno przekraczać. Powiedz na przykład „nie zgadzam się na to”, „przestań” bądź „nie mów tak do mnie”. Skuteczność takiego działania wynika z faktu, że prześladowaniu poddawane są osoby wycofane i przestraszone. Gdy jednak natrafią na stanowczy opór, prawdopodobnie zrezygnują i poszukają łatwiejszego celu. Co istotne, asertywność to nie agresja. Musisz oczywiście być stanowczy, ale unikaj bezpośredniej konfrontacji. Nie wdawaj się w bójki czy przepychanki, gdyż jeśli prowokator dobrze to rozegra, cała sytuacja może obrócić się przeciwko tobie. Na koniec, nie izoluj się, ale dbaj o relacje z tymi, którzy cię rozumieją i wspierają. Staraj się spędzać czas w większej grupie, co może odstraszyć gnębicieli.

Co zrobić, gdy twoje dziecko jest nękane w szkole?

Gdy jesteś rodzicem prześladowanego dziecka, powinieneś powściągnąć emocje i skupić się na racjonalnych działaniach.

Przede wszystkim, słuchaj i ufaj. Nie bagatelizuj odczuć młodego człowieka, mówiąc „nie przejmuj się” lub „to tylko żarty”. Dla niego jest to realny problem, zapewnij więc o swoim wsparciu. Zapytaj też spokojnie o szczegóły, gdyż im więcej wiesz, tym skuteczniej możesz działać. Ustal, kto jest sprawcą, na czym polega nękanie, od kiedy trwa i kto o tym wie. Wyposażony w te informacje, skontaktuj się z wychowawcą. Unikaj jednak oskarżycielskiego tonu, a zamiast tego skoncentruj się na faktach. Twoim celem ma być przecież poprawa bezpieczeństwa dziecka, a nie wyładowanie emocji na nauczycielu. Nie oznacza to oczywiście, że po przekazaniu sprawy, masz przestać się nią interesować. Monitoruj działania szkoły i dbaj o to, by wszystko nie zostało zamiecione pod dywan.

Oprócz tego, obserwuj stan emocjonalny dziecka. Nękanie często odciska bowiem silne piętno na psychice, powodując wycofanie i brak wiary we własne możliwości. Rozwiązaniem tego problemu mogą być na przykład zajęcia dodatkowe, dostosowane do zainteresowań. W ten sposób syn lub córka zacznie osiągać sukcesy, a co ważniejsze, pozna grupę ludzi o podobnych pasjach i umiejętnościach.

Gdzie zgłosić nękanie w szkole?

Gdy rozmowy i prośby nie przynoszą rezultatu, nadchodzi czas na bardziej radykalne działania. Nie można jednak od razu uderzać do najwyższych instancji, ale trzeba działać po kolei.

Pierwszym adresem zawsze jest szkoła, a konkretnie wychowawca klasy bądź szkolny pedagog. Dopiero przy braku wystarczającej reakcji z ich strony, możesz udać się do dyrektora. Najlepiej zrobić to w formie pisemnej, gdzie opiszesz całą sytuację oraz dotychczasowe działania. Kolejną instancją jest Kuratorium Oświaty, właściwe dla twojego województwa. Można tam złożyć oficjalną skargę na bezczynność szkoły, by uruchomione zostały specjalne narzędzia dyscyplinujące placówkę.

Gdy i ten krok nie przyniósł rozwiązania, udaj się na policję. Większość rodzajów nękania to przestępstwa, na przykład pobicie, kradzież czy zastraszanie. Organy porządkowe mają więc obowiązek się tym zająć, o ile złożysz oficjalne zawiadomienie. Nie potrzebujesz do tego żadnego wzoru pisma – wystarczy zgłoszenie przekazane funkcjonariuszowi. W najcięższych przypadkach, można bezpośrednio zawiadomić prokuraturę. Zrób to wtedy, gdy dochodzi do uporczywego nękania, sklasyfikowanego w art. 207 Kodeksu Karnego. W Internecie bez trudu znajdziesz niezbędne dokumenty – wystarczy wpisać w wyszukiwarkę „zawiadomienie do prokuratury o nękaniu wzór”.

Co grozi za prześladowanie w szkole?

Choć sprawcy nękania często działają w poczuciu bezkarności, rzeczywistość jest dla nich znacznie mniej optymistyczna. Czekają na nich zarówno konsekwencje szkolne, jak i sankcje prawne.

Te pierwsze obejmują między innymi: upomnienie wychowawcy, naganę dyrektora, zawieszenie w prawach ucznia, przeniesienie do równoległej klasy, a jeśli uczeń jest już pełnoletni, decyzję o skreśleniu z listy uczniów. W szkołach podstawowych sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana, gdyż z uwagi na obowiązek szkolny, nie można tak po prostu wydalić problematycznego ucznia. Dyrektor ma jednak prawo złożyć wniosek do kuratorium, by to przeniosło agresora do innej placówki.

Gdy natomiast sprawa trafia do organów ścigania, konsekwencje zależą od wieku sprawcy. Dzieci poniżej 13. roku życia nie odpowiadają karnie, ale sąd rodzinny może zastosować pewne środki wychowawcze, takie jak dozór kuratora czy skierowanie na terapię. W wieku od 13 do 17 lat katalog sankcji jest już znacznie szerszy. Najcięższe przypadki są karane umieszczeniem w ośrodku poprawczym, choć zwykle sądy nakładają nieco łagodniejsze kary. Z kolei agresor powyżej 17. roku życia odpowiada jak osoba dorosła. Stosuje się więc wobec niego przepisy Kodeksu Karnego, które przewidują nawet karę więzienia.

Podsumowanie

Nękanie nie jest normalnym etapem dorastania ani niewinnymi igraszkami. To forma przemocy, wymagająca zdecydowanych i natychmiastowych działań. Od najmłodszych lat trzeba uczyć dzieci, jak ważne jest, by postawić się w czyjejś sytuacji, zrozumieć ból drugiej osoby i przeciwstawić się krzywdzie. Gdy jesteś ofiarą lub świadkiem prześladowania w szkole, nie milcz i reaguj. Każdy gest sprzeciwu wobec nękania to krok w stronę bardziej przyjaznej szkoły dla wszystkich.