Od komunikacji po krytyczne myślenie – czym są kompetencje przekrojowe

Współczesna szkoła nie może już ograniczać się tylko do przekazywania wiedzy. Dziś równie ważne jak znajomość dat, wzorów czy reguł gramatycznych są kompetencje przekrojowe – te, które łączą różne dziedziny nauki i pozwalają młodym ludziom radzić sobie w złożonym, zmieniającym się świecie.

To właśnie one sprawiają, że uczniowie potrafią współpracować, komunikować się, myśleć krytycznie i twórczo rozwiązywać problemy. Innymi słowy – kompetencje przekrojowe to praktyczna mądrość w działaniu.

Kompetencje przekrojowe w pigułce

Czym są kompetencje przekrojowe?

W raporcie „Profil absolwenta i absolwentki. Droga do zmian w edukacji” opracowanym przez Instytut Badań Edukacyjnych, kompetencje przekrojowe określane są jako umiejętności o charakterze uniwersalnym – takie, które przenikają wszystkie dziedziny nauki i życia. Uczniowie wykorzystują je niezależnie od przedmiotu, sytuacji czy wieku. Wspierają zarówno naukę, jak i rozwój osobisty, społeczny oraz zawodowy.

W odróżnieniu od kompetencji fundamentalnych (językowych, matematycznych i cyfrowych), które są podstawą uczenia się, kompetencje przekrojowe pozwalają tę wiedzę i umiejętności stosować w praktyce, w sposób refleksyjny i odpowiedzialny.

Dlaczego są tak ważne?

We współczesnym świecie nie wystarczy wiedzieć – trzeba rozumieć, analizować, współpracować i działać.

Uczeń, który potrafi jasno się komunikować, krytycznie myśleć i współdziałać, ma większe szanse na odniesienie sukcesu – nie tylko na egzaminie, ale przede wszystkim w życiu.

Kompetencje przekrojowe pomagają:

• odnajdywać się w nowych sytuacjach,
• podejmować decyzje w oparciu o wiedzę i wartości,
• korzystać z informacji w sposób odpowiedzialny,
• rozwijać kreatywność i samodzielność.

To właśnie one stanowią pomost między edukacją a codziennością – łączą szkolne doświadczenia z realnym światem.

Jakie kompetencje przekrojowe rozwija szkoła?

Według opracowania IBE, do najważniejszych kompetencji przekrojowych należą m.in.:

1. Kompetencje komunikacyjne

Umiejętność wyrażania myśli, słuchania, formułowania argumentów i współpracy z innymi. To podstawa relacji społecznych, pracy zespołowej i rozwiązywania konfliktów.

2. Krytyczne myślenie i rozwiązywanie problemów

Zdolność analizowania informacji, rozróżniania faktów od opinii, rozumienia przyczyn i skutków, wyciągania wniosków i podejmowania świadomych decyzji.
To kompetencja, która chroni przed manipulacją i uczy samodzielnego myślenia.

3. Kreatywność i innowacyjność

Otwartość na nowe pomysły, umiejętność tworzenia rozwiązań, które nie są oczywiste. To nie tylko talent artystyczny – to sposób myślenia o zmianie, doskonaleniu i działaniu z wyobraźnią.

4. Współpraca i praca zespołowa

Umiejętność współdziałania z innymi, dzielenia się zadaniami, brania odpowiedzialności za wspólny rezultat. W świecie, gdzie coraz więcej działań wymaga zespołowego podejścia, to kluczowa kompetencja zarówno w szkole, jak i w pracy.

5. Samoregulacja i uczenie się przez całe życie

Świadomość własnych emocji, umiejętność planowania, wytrwałość i zdolność do refleksji nad własnym rozwojem. To fundament samodzielności i motywacji do ciągłego uczenia się.

6. Kompetencje społeczne i obywatelskie

Umiejętność uczestnictwa w życiu społecznym, zrozumienie wartości wspólnoty, poszanowanie innych oraz odpowiedzialność za wspólne dobro.
Szkoła kształtuje te kompetencje poprzez współdziałanie, dialog, zaangażowanie i empatię.

Jak rozwijać kompetencje przekrojowe w szkole?

Kompetencje przekrojowe nie rozwijają się same. Potrzebują środowiska, które sprzyja refleksji, współpracy i samodzielnemu myśleniu.

Dyrektorzy i nauczyciele mogą wspierać ich rozwój poprzez:

• pracę metodami aktywizującymi – projekty, debaty, eksperymenty, symulacje,
• włączanie uczniów w planowanie i ocenianie własnej pracy,
• tworzenie przestrzeni do dyskusji i wymiany poglądów,
• uczenie przez doświadczenie – np. poprzez działania społeczne, wolontariat, pracę w grupach,
• promowanie błędów jako naturalnej części procesu uczenia się.

Ważne jest również, by nauczyciele wspólnie planowali rozwój tych kompetencji – niezależnie od przedmiotu. Bo komunikacja, krytyczne myślenie czy współpraca nie są „dodatkiem” do lekcji, ale ich nieodłączną częścią.

Kompetencje przekrojowe – pomost między wiedzą a działaniem

W świecie, w którym uczniowie mają nieograniczony dostęp do informacji, szkoła nie może już konkurować z internetem ilością faktów. Jej rolą jest nauczyć, jak z tej wiedzy korzystać – z sensem, refleksją i odpowiedzialnością.

Kompetencje przekrojowe uczą, jak łączyć wiedzę z praktyką, jak współpracować, myśleć krytycznie i działać etycznie.
To one decydują, czy młody człowiek będzie potrafił nie tylko odnaleźć się w świecie, ale też go współtworzyć.

Źródło opracowania

Tekst powstał na podstawie publikacji „Profil absolwenta i absolwentki. Droga do zmian w edukacji. Etap I: przedszkola i szkoły podstawowe”, red. A. Szymczak, E. Strzemieczna, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2025.